Pavlov’un klasik koşullanma teorisi (Classical Conditioning), Rus fizyolog Ivan Pavlov tarafından geliştirilmiş bir öğrenme kuramıdır. Kısaca bu teori Pavlov’un köpeklerle yaptığı deneylere dayanır. Sonuçta klasik koşullanma, organizmanın çevresindeki uyarıcılara nasıl tepki verdiğini ve bu tepkilerin nasıl öğrenildiğini açıklar.
Pavlov’un Deneyleri:
Önce Pavlov, köpeklere yemek verdiğinde onların doğal olarak salya salgıladığını gözlemledi. Normalde yemek gibi doğal bir uyarana verilen bu tepkiye koşulsuz tepki denir. Yiyecek de koşulsuz uyaran olarak adlandırılır. Çünkü doğal ve otomatik bir tepki vardır.
Deneyin devamında Pavlov, köpeklere önce bir zil sesi çalmaya başladı. Bunu takiben de yiyecek verdi. Başlangıçta zil sesi herhangi bir tepkiye yol açmadı. Çünkü bu köpekler için nötr bir uyaran idi. Ancak birkaç tekrar sonrasında köpekler, sadece zil sesi çaldığında da yemek verileceğini bekleyerek salya salgılamaya başladılar. Artık zil sesi, koşullu uyaran haline geldi ve köpeklerin yemek gelmeden salya salgılamasına neden oldu. Bu tepkiye ise koşullu tepki adı verilir.
Klasik Koşullanmanın Bileşenleri:
- Koşulsuz Uyaran (UCS): Doğal bir tepkiye yol açan uyaran. (Pavlov’un deneyinde yiyecek)
- Koşulsuz Tepki (UCR): Koşulsuz uyarana verilen doğal ve otomatik tepki. (Yiyecek karşısında köpeğin salya salgılaması)
- Nötr Uyaran (NS): Başlangıçta hiçbir tepkiye yol açmayan uyaran. (Deneyin başında zil sesi)
- Koşullu Uyaran (CS): Öğrenme yoluyla anlam kazanan ve tepkiye yol açan uyaran. (Zil sesi, yiyecekle eşleştirildikten sonra)
- Koşullu Tepki (CR): Koşullu uyarana verilen öğrenilmiş tepkidir. (Zil sesi duyulduğunda salya salgılanması)
Klasik Koşullanma Süreci:
- Edinim: Koşulsuz uyarıcı ile nötr uyarıcının tekrar tekrar birlikte sunulmasıyla koşullu tepkinin öğrenildiği süreç.
- Sönme: Eğer koşullu uyaran (zil sesi) bir süre yiyecekle eşleştirilmezse, koşullu tepki (salya salgılama) yavaş yavaş ortadan kalkar.
- Genelleme: Koşullu uyarana benzer başka uyarıcıların da aynı tepkiyi yaratması durumu. Örneğin, zil sesi yerine benzer bir ses duyduğunda da köpeğin salya salgılaması.
- Ayırt etme: Özetle, organizmanın sadece belirli bir koşullu uyarana tepki verip benzer uyarıcılara tepki vermemeyi öğrenmesi.
Pavlov’un klasik koşullanma teorisi, insan ve hayvan davranışlarının nasıl öğrenildiği ve değiştirilebileceği konusunda önemli bir temel oluşturmuştur. Bu teori, psikoloji, eğitim, terapi ve pazarlama gibi birçok alanda kullanılmıştır.
