Şizoid kişilik bozukluğu (ŞKB), insan ilişkilerine ilgisizlik, yalıtılmış bir yaşam tarzı, yalnız yapılan eylem ve etkinlikleri tercih, içe dönüklük, duygusal soğukluk, davranış ve ilişkilerin mekanik ve tekdüze olması ile karakterize kişilik bozukluğudur. İnsanlarla yakın duygusal bağlar kurmadıkları gibi bilinç düzeyinde böyle bir bağ kurma ihtiyacı da hissetmezler. Dolayısıyla, utangaç insanlardan farklıdırlar. Başkalarının duygusal beklentilerine karşılık veremezler. Olumlu veya olumsuz eleştirilere genellikle tepkisiz kalırlar ve duygusal durumları genellikle değişmez. Umumiyetle, çevrelerindeki insanlar tarafından soğuk olarak algılanırlar. Tüm bu özellikler kişilik yapılarının birer parçasını oluşturduğu için yaşamın sadece belli bir bölümünde değil genelinde etkilidir.
Ayrıca bu kişiler, yaşamda ama özellikle toplumsal yaşamda bir katılımcı olmaktan ziyade gözlemci gibidir. Topluma yabancılaşmışlardır. Ancak bu yabancılaşma düşünsel değil duygusal yabancılaşmadır. O yüzden, toplumu ahlak veya politika gibi düşünsel sebeplerle eleştirdiği için yabancılaşan bireylerden farklıdır.
Tipik olarak geç çocuklukta veya ergenlikte belirti vermeye başlar. Kişi genellikle bu bozukluğun tam bilincinde değildir. Bu sebeple psikiyatri kliniklerine nadiren giderler.
Sıklığı:
Bilimsel çalışmalara göre toplumdaki sıklığı % 0.8 ila %4 arasındadır. Erkeklerde kadınlara göre biraz daha fazla sıktır. Her ne kadar şizoid bireyler genellikle bu bozukluklarının tam bilincinde değillerse de pek çoğu diğerlerinden farklı olduğunu hisseder. Psikoterapideki bazı şizoidler “hayatın onları pas geçtiğini”, “bir kabuğun altında yaşadıklarını”, “yaşam otobüsünü kaçırdıklarını” ve yaşamı uzaktan izlediklerini ifade ederler.
Yüz ifadeleri genellikle donuktur. Konuşmaları hem kısa hem de monotondur. Neşe, coşku, heyecan, üzüntü, öfke gibi duygulanımları nadiren gösterirler. Bir kişi özel alanlarını ihlal ettiğinde kilitlenirler veya bunalırlar. Hemen özel alanlarına geri dönmek isterler. Yalnızlıklarını yaşadıkları bu özel alanı özgürlük olarak yorumlarlar.
Duygusal ve özel yakınlık talebi az olan eşleri seçmeye meyillidirler. Aslında, şizoid kişiler, insanlardan değil, olumlu-olumsuz duygulardan, duygusal yakınlıktan ve kendini ifade etmekten kaçınmak ister. Bu sebeple diğer insanlarla ilişikleri entelektüel, fiziksel, ailevi, mesleki veya sportif aktivite sınırları içindedir. Diğer insanlarla onların istek ve beklentilerini de gözeterek ilişki kuramazlar. Bunun yerine kendi istekleri doğrultusunda ilişki kurmayı tercih ederler. Bunu başaramazlarsa kendilerini yalıtırlar. Yaşamı sürekli dışarıdan izliyormuş hissi bu kişileri yorar. Bunun sonucunda bazen depresyon veya depersonalizasyon oluşur. Kimi zaman bu kişiler kendisini bir robot gibi hisseder. Hayat onun hayallerinde ibaretmiş gibi hareket eder.
Şizoid Kişilik Bozukluğu Nedenleri:
Kesin nedenleri tam olarak bilinmez. Ancak, yapılan araştırmalar, birkaç olası faktörün gelişiminde rol oynayabileceğini ortaya koymuştur. Bu durumlardan bazıları şunlardır:
Genetik yatkınlık: Şizofreni hastası, şizoid kişilik bozukluğu veya şizotipal kişilik bozukluğu olan bir ebeveyne veya bir akrabaya sahip olmak. Genetik yatkınlık, şizoid kişilik özelliklerinin ortaya çıkmasını tetikler.
Çevresel faktörler: Çocuklukta yaşanılan duygusal ihmâl, istismar, aşırı koruyucu veya soğuk bir aile ortamı gibi faktörler, duygusal ifadelerin bastırılmasına ve sosyal izolasyon eğilimlerinin gelişmesine yol açar.
Sosyal iletişim eksikliği: Ekseriyetle şizoid kişilik bozukluğu olan kişiler, sosyal etkileşimlerden kaçar. Çocukluk dönemindeki sosyal ilişkilerin sınırlı olması veya sosyallikten uzak ebeveynler, bu kişilik özelliklerinin gelişimine katkıda bulunur. Özellikle 1-3 yaş arasındaki yanlış ebeveyn tutumları kritik öneme sahiptir. Ebeveynin:
-
- çocuğa yeterli zaman ve ilgi vermemesi,
- çocukla konuşmaması,
- göz teması kurmaması,
- oynamaması,
- güldürmeye çalışmak gibi duygusal anlamda rehberlik edecek davranışların yapılmaması yani
- ebeveynin sevgisini göstermemesi belirleyicidir.
Bu koşullar altında çocuk duygusal dünyasını geliştiremez. Ancak söz konusu olumsuz yaşantıların kısa süreli gerçekleşmesi şizoid kişilik bozukluğuna yol açmaz. Bu olumsuz yaşantıların çok uzun sürmesi gerekir.
Kişisel özellikler: Bazı kişiler doğal olarak içe dönüktür ve sosyal ilişkilerden uzak durmayı tercih eder. Bu şekilde kendisini duygusal olarak ifade etmeyi zor bulan veya böyle yaşamayı tercih eden kişilerde şizoid kişilik bozukluğuna yatkınlık olması mümkündür.
Diğer Olası Nedenler:
Yukarıdaki etkenlere ek olarak çocuğun mizacı yaşadığı olumsuz koşullar altında ne yönde savunma geliştirebileceğini etkiler. Örneğin aynı koşullar altındaki diğer kardeş dışa dönük mizacı nedeniyle histriyonik kişilik bozukluğu gösterirken diğer bir kardeş içe dönük mizacı nedeniyle şizoid kişilik bozukluğu gösterir. Bilimsel olarak, bir çocukta böyle bir kişilik bozukluğu gelişebilmesi için her iki ebeveynde de ciddi ruhsal sorunlu olması gerekir.
Şizoid Kişilik Bozukluğu Tanı Kriterleri (DSM-5)
A- Aşağıdakilerden en az dördü ile belirli, erken erişkinlikte başlayan ve değişik bağlamlarda ortaya çıkan, toplumsal ilişkilerden kopma ve kişiler arası ortamlarda duygularını kısıtlı gösterme, yaygın örüntüsü;
1- Ailenin bir üyesi olmak da dahil yakın ilişkilere girmek istemez ve yakın ilişkilerden hoşlanmaz.
2- Genellikle tek başına etkinlikte bulunmayı yeğler.
3-Cinsel yakınlaşmaya çok az ilgi duyar.
4-Çok az etkinlikten zevk alır.
5-Birinci derece akrabaları dışında yakın arkadaşları ve sırdaşları yoktur.
6- Başkalarının övgülerine ya da yergilerine aldırmaz.
7-Duygusal olarak soğuktur, kopuktur, tekdüze duygulanımı vardır.
B- Yalnızca şizofreni, ikiuçlu bir bozukluk, psikoz özellikleri gösteren depresyon bozukluğu ya da otizm açılımı kapsamında bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmaz ve başka bir sağlık durumunun fizyolojik etkilerine bağlanamaz.
Ayırıcı Tanı
Aşağıda sayılan bozukluklarla karıştırılabileceğinden ayırıcı tanı yapılması gerekir:
- Şizotipal kişilik bozukluğu
- Kaçıngan kişilik bozukluğu
- Paranoid kişilik bozukluğu
- Asperger sendromu
- Otizm
Hastalarda görülen en yaygın sorunlardan biri, sosyal etkileşimlerde zorluk yaşamalarıdır. Sonuç olarak sosyal ilişkileri sınırlıdır. Bu durum, arkadaşlık, duygusal ilişkiler ve aile ilişkileri gibi alanlarda sorunlar yaratır. Çoğu zaman izolasyon ve yalnızlık hissiyle mücadele ederler. Ek olarak başka psikiyatrik bozuklar sık görülür:
- Şizofreni veya başka bir sanrısal bozukluk
- Anksiyete bozuklukları
- Majör depresyon
- Çeşitli duygu durum bozuklukları
Sorunların türü kişiler arasında farklılık gösterir. Bazı bireysel faktörlere, kişinin sosyal destek sistemine ve tedaviye erişimine bağlı olarak değişebilir.
Tedavi
Ekseriyetle, bu kişiler içinde bulundukları durumdan rahatsız olmaz ve bir tedavi arayışına girme eğilimi göstermez. Çoğu kişi yakın aile üyelerinin isteği ile tedaviye başlar. Unutulmamalıdır ki bu kişilik bozukluğunun tedavisi uzun vadelidir. Genel itibariyle, kişiye uygun bir tedavi planı oluşturmak gerekir. Tedavide kullanılan bazı yaklaşımlar ise aşağıdaki gibidir:
- Bireysel psikoterapi, kişilerin duygusal ifadelerini keşfetmelerine, sosyal becerilerini geliştirmelerine ve kendilerini daha iyi anlamalarına yardımcıdır. Terapi sürecinde, terapist bireyin düşüncelerini, hislerini ve davranışlarını anlamalarına ve daha işlevsel yöntemler geliştirmelerine katkıda bulunur.
- Grup terapisi, sosyal becerileri ve etkileşimleri geliştirmek için şizoid kişilik bozukluğu olan bireylere faydalıdır. Grup terapisi, diğer insanlarla etkileşimde bulunma becerilerini artırır. Ayrıca empati geliştirmek ve duygusal ifadeleri deneyimlemek için bir ortam sağlar.
- İlaç tedavisi de önemlidir. Doğrudan bir ilaç tedavisi yoktur. Ancak bazı durumlarda, eşlik eden semptomları yönetmek için ilaçlar kullanılabilir. Örneğin, bu durumla birlikte depresyon, anksiyete semptomları varsa antidepresanlar, antipsikotikler reçete edilir. Zevk alma duygularını artırmak ve kayıtsız duyguları düzeltmek için yine bazı ilaçlar verilir.
Turkish 